استرس چیست؟

واژه استرس در نزد متخصصین مختلف معانی متفاوتی دارد. استرس در مفهوم عام آن عاملی است که همواره تعادل فیزیکی و روانی فرد را به هم زده و با ایجاد مشکلات روان تنی و مشکلات روانی کارآیی فرد را در ابعاد مختلف زندگی _شغلی، خانوادگی و اجتماعی کاهش می دهد. در روانشناسی استرس به معنی تحت فشار روحی و روانی قرار گرفتن تلقی شده است. در این حالت جسم و روان به تقاضاهای درونی و بیرونی با فشار پاسخ می دهند. استرس هنگامی رخ می دهد که فرد واکنش های خود را در مواجهه با محرک های درونی و بیرونی ناتوان ببیند که همانا پیامد آن از دست رفتن تعادل روانی فرد است.

هر محرکی که در انسان ایجاد تنش کند، استرس زا یا عامل استرس نامیده می شود. تنش ایجاد شده در بدن و واکنش بدن را استرس می گوییم.

در چنین مواردی عواملی از قبیل توانایی مقابله فرد با این محرک ها، برداشت ذهنی وی از محرک بیرونی، حمایت اجتماعی و خانوادگی، سن، وضعیت اقتصادی، طبقه اجتماعی و وجود اختلالات روانی در فرد می توانند تاثیرپذیری شخص را از استرس کم یا زیاد نمایند.

امروزه طیف بسیاری از بیماری ها بطور مستقیم یا غیرمستقیم با استرس در ارتباط هستند. افرادی که در معرض تصمیم گیری های بزرگ هستند و تصمیمات آنها باعث منافع یا خطرات کلان می شود بیشتر از بقیه افراد در معرض استرس می باشند. برای مثال به دو نمونه توجه نمایید.

ارتباط مستقیم یا غیرمستقیم استرس

مدیر یک کارخانه بزرگ در سن 35 سالگی دچار فشار خون بالا شد. یک زن خانه دار 27 ساله به بیماری آسم مبتلا گردید. هر دو نفر وقتی که به پزشک مراجعه کردند به آنها گفته شد که علت اختلالات آنها استرس یا فشار روانی بوده است. آن مدیر یک سال بود که باید به تنهایی تصمیمات سریعی در مورد کسب و کارش می گرفت. هر تصمیم می توانست به زیان های هنگفتی برای کارخانه بیانجامد. او پس از هر تصمیم گیری، در مورد پیامد های آن نگران باقی می ماند تا وقتی که درستی تصمیم گیریش به اثبات می رسید. این نگرانی و اضطراب مداوم باعث بالا رفتن فشار خود او شده بود.

آن زنه خانه دار نیز مادر شوهر بهانه جو و ایرادگیری داشت و شوهرش پشتیبانی لازم را از او نمی کرد. هر بار که مادر شوهرش سر او نق میزد، او می خواست جوابش را بدهد ولی این کار را نمی کرد و خشم خود را فرو می خورد. با این کار نوعی حس خفگی در او به وجود می آمد. سرانجام این حس خفگی باعث نوعی نفس تنگی در او شد و در انتها به آسم منجر شد. اینها نمونه هایی از عوارض استرس می باشد. هزاران مثال دیگر نیز مانند این ها وجود دارد. حال با توجه به اینکه استرس تا این حد می تواند بر زندگی ما تاثیر بگذارد لازم است که به اندازه کافی در مورد آن آگاهی و اطلاعات علمی داشته باشیم.

علیرغم اینکه در بیشتر موارد استرس تداعی کننده خاطرات ناخوشایند می باشد اما واقعیت اینطور نیست. یعنی اینکه استرس علاوه بر چیز های بد با چیز های خوب نیز همراه می باشد. استرس ناشی از موضوعات متفاوتی می باشد. موضوعات خوشحال کننده، موضوعات ناراحت کننده، موضوعات حساسیت برانگیز و … . میزان استرس در بسیاری از مردم آنقدر زیاد است که حتی تصورش را هم نمی کنند.

انواع استرس

در اینجا برخی از انواع استرس را ذکر خواهیم کرد. لازم به ذکر است که تعدادی از آنها آنقدر شایعند که ممکن است شما تصور استرس زا بودن آنها را نداشته باشید.

استرس از هیجانی

هنگامی که مشاجره، مخالفت و برخورد باعث تغییرات در زندگی شخصی شما می شود، این استرس است.

استرس از بیماری

سرماخوردگی، شکستگی دست، عفونت پوست، کمر درد، همگی اینها باعث تغییراتی در شرایط بدنی شما هستند.

استرس از کار کشیدن زیاد از خود

یک منشا عمده استرس کار کشیدن زیاد از خود است. اگر شما 16 ساعت در شبانه روز کار می کنید، در واقع ساعت استراحت خود را کوتاه تر کرده اید و دیر یا زود، انرژی شما تحلیل رفته و باعث می شود که بدن شما نتواند وظیفه ترمیمی خود را به خوبی انجام دهد. به عبارت دیگر، برای بدن شما زمان یا انرژی کافی جهت ترمیم و اصلاح سلولهای شکسته، وجود نخواهد داشت. کار کردن زیاد، باعث ایجاد تغییرات در محیط داخلی بدن شما میگردد و در صورتی که به آن ادامه دهید، آسیب ها و خسارت های دائمی به بار خواهد آورد. تلاش بدن برای سالم ماندن در مقابل انرژی زیاد که شما مصرف می کنید، یک استرس عمده و مهم است.

استرس از عوامل محیطی

آب و هوای خیلی سرد یا خیلی گرم می تواند استرس زا باشد. زندگی در ارتفاع زیاد از سطح دریا می تواند استرس زا باشد. هوای آلوده می تواند استرس زا باشد. همه این عوامل، تهدیدی برای ایجاد تغییر در محیط داخلی بدن شما هستند.

استرس از استعمال دخانیات

توتون یک سم قوی است. سیگار کشیدن، سلولهایی را که نای، نایژه و ریه های شما را تصفیه و تمیز می کنند از بین می برد. مونواکسید کربن ناشی از کشیدن سیگار باعث مسمومیت مزمن این ماده می گردد. تنباکو به رگ های بدن لطمه می زند و باعث می شود که خون کافی به مغز، قلب و اندام های حیاتی بدن نرسد. کشیدن سیگار، خطر ابتلا به سرطان را 50 برابر می کند. مسموم کردن بدن با مونوکسید کربن، برونشیت مزمن، سرطان و خراب شدن رگ ها، همه و همه منبع قدرتمندی برای افزایش استرس به زندگی فرد هستند.

استرس از عوامل هورمونی

بلوغ: تغییرات گسترده هورمونی در دوران بلوغ از عوامل مهم استرس هستند. بدن فرد، تغییر شکل پیدا می کند اندام های جنسی شروع به فعالیت می کنند و هورمونهای جدید به مقدار زیاد آزاد می شوند. بلوغ، همانگونه که همه می دانیم، بسیار استرس زا است.

استرس از تنش پیش از قاعدگی

پس از آنکه خانم ها به دوران بلوغ می رسند، بدن آنها طوری طراحی شده است که با وجود هورمون های زنانه به بهترین نحو عمل می کند. اما برای خانم هایی که دوران بلوغ را پشت سر گذاشته اند، کمبود این هورمونها با عث استرس عمده ای می شود. ماهی یکبار درست قبل از قاعدگی، سطح هورمون زنانه به شدت کاهش می یابد. در بسیاری از خانم ها، این کاهش سریع سطح هورمونی، استرس زا است.

استرس پس از بارداری

سطح هورمونی پس از بارداری به شدت تغییر می یابد. پس از زایمان طبیعی یا سقط جنین، به دلیل از دست دادن هورمون های بارداری، بسیاری از خانم ها دچار استرس بیش از حد می شوند.

استرس یائسگی

نوبت دیگری در زندگی زنان وجود دارد که سطح هورمونی کاهش می یابد. این دوران یائسگی است. کاهش هورمون ها در دوران یائسگی، آهسته و ثابت است. با وجود این، باعث استرس در بسیاری از خانم ها می گردد.

استرس از مسئولیت اعمال کس دیگری را پذیرفتن

هنگامی که مسئولیت اعمال کس دیگری را قبول می کنید، تغییراتی در زندگی شما روی می دهد که روی آنها یا کنترل کمی دارید و یا اصلا کنترلی ندارید. پذیرفتن مسئولیت اعمال یک فرد دیگر از عوامل مهم ایجاد استرس است.

استرس آلرژیک

واکنش های آلرژیک یکی از ساز و کارهای طبیعی دفاع بدن هستند. هنگامی که بدن شما دچار مسمومیت می شود، تلاش خواهد کرد که از شر آن خلاص شود، به آن حمله کند، یا به نوعی آن را خنثی سازد. اگر چیزی در بینی شما جای گرفته باشد، ممکن است واکنش بدن شما به صورت عطسه یا آب ریزش بینی جلوه گر شود. اگر روی پوست شما جای گرفته باشد، ممکن است تاول بزند. اگر آن را استشمام کرده باشید ممکن است در هنگام تنفس دچاز خس خس شوید. اگر آن را خورده باشید احتمال دارد تمام بدن شما کهیر بزند. حساسیت قطعا استرس زاست زیرا مستلزم تغییرات عمده در مصرف انرژی در بخشی از سیستم دفاعی بدن شما می گردد تا با آن چیزی که بدن به عنوان یک حمله خطرناک توسط سم خارجی در نظر گرفته، مقابله شود.

این مقاله بخشی از کتاب « استرس و افسردگی اثر ابولفضل بیرقی » می باشد.